Schilderen met Licht - RK Parochiekerk H. Joannes

GLAS IN LOOD IN DE R.K. PAROCHIEKERK H.JOANNES DE DOPER

De katholieke kerk te Katwijk aan den Rijn bezit een schat aan glas in lood dat ontworpen en vervaardigd is door bekende glas-in-lood kunstenaars uit de periode vlak na de tweede wereldoorlog. Ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van de parochie (1846 – 1946) werd geld ingezameld  voor de drie gebrandschilderde ramen achter het hoofdaltaar.

De drie grote ramen boven het priesterkoor zijn ontworpen door Huub Levigne uit Maastricht en aangebracht in 1948.

De vijf ramen van de zij-altaren zijn ontworpen en vervaardigd door Frans Balendong uit Haarlem en aangebracht in 1958. Verder zijn in de kerk vanaf 1959 non- figuratieve ramen ontworpen en aangebracht door eerdergenoemde Frans Balendong.

In de pastorie en de gang daar naar toe zijn glas-in-lood ramen aangebracht met in de kamer van de pastoor de afbeeldingen van het wapen van Leiden en Katwijk.

In deze aflevering van de serie wil ik de grote ramen van Huub Levigne belichten.

1^eraam : Bovenin wordt het raam bekroond met een engelenfiguur die een lelie vasthoudt als teken van reinheid.

 Daaronder de ontmoeting van Maria die zwanger is van Jezus, met Elisabeth haar nicht die zwanger is van Johannes. De voeten van de vrouwen rusten op een weelde van kleurrijke bloemen. In het benedengedeelte zien we Johannes als boeteprediker omringd door allerlei toehoorders.

2^e raam : Dit raam wordt bekroond met een engelenfiguur die een helder schijnende lamp vasthoudt. ( Jezus zou Johannes zo genoemd hebben) In het bovenste gedeelte de Jezus figuur die een bewonderaar toespreekt

 met daaronder Johannes die de wereld wijst op het Lam Gods. In het onderste gedeelte de doop van Jezus door Johannes met als beeld een duif die neerdaald.

3^e raam : Bovenin een engel met 2 palmtakken als teken van het einde van de taak van Johannes. In het bovengedeelte de afbeelding van het gastmaal van Herodus waar zijn dochter Salome danst en vraagt om het hoofd van Johannes.

 In het onderste gedeelte de onthoofding van Johannes .

Huub Levigne kreeg in 1947 de opdracht van het kerkbestuur en pastoor C.J. Hesp. In de briefwisseling tussen de kunstenaar en de pastoor komt duidelijk de wens van de pastoor naar voren om drie ramen uit het leven van de beschermheilige van de kerk de H. Joannes,  zoals hij toen zonder de letter h genoemd werd. Ook de naam St. Jan komt vaak voor als naam van Johannes.

Na goedkeuring van de definitieve schetsen en de tekeningen werden de ramen door Levigne aangeboden voor  1200 gulden per stuk zonder de plaatsingskosten.Later wordt een prijs genoemd van 1500 gulden

Tijdens de leveringen van de ramen merkt de pastoor dat er zoals hij had opgegeven geen data van het honderdjarig bestaan van de parochie waren opgenomen en vroeg er vooral op toe te zien dat dit in het derde raam  zou gebeuren. Nu is de tekst juli 1846 en juli 1946 rechts onder in het derde raam naast de geboeide Johannes te zien.

GLAS-IN-LOOD RAMEN ZIJKAPELLEN VAN FRANS BALENDONG

In de zijkapellen zijn 5 ramen van Frans Balendong geplaatst. Deze Haarlemse kunstenaar biedt juni 1958 een ontwerp aan van de vijf ramen die door de liturgische commissie van het Bisdom van Rotterdam werden afgekeurd met het volgende commentaar :  “ De ontworpen ramen vertonen een schilderachtige hoofdlijn, die nergens verband houdt met het gegeven thema, doch slechts dwingt tot een houterige opstelling van de taferelen. Ook met de detaillering van de taferelen, zoals die op de ontwerptekening voorkomt, is de commissie niet erg gelukkig. Vooral de hoekige stilering van de gewaden vindt noch in het onderwerp noch in de techniek enig fundament”

Frans Balendong is tegemoet gekomen aan de “grieven” van de liturgische commissie. De parochie krijgt op 7 oktober 1958 de machtiging om de ramen te laten maken voor f. 3200,00 en dat bedrag mag niet worden overschreden en moet komen uit het feestgeschenk van de parochianen aan pastoor Hesp bij zijn veertig jarig priesterfeest.

Het eerste raam in de zijkapel heeft als thema de biecht. Hier is een engel met de sleutels van Petrus afgebeeld en de kraaiende haan op de voorgrond. Het tweede raam beeld uit de Moeder van Smarten met als detail de dobbelstenen die gebruikt werden voor het verdobbelen van het kleed van Christus en de doornenkroon die Hem op het hoofd werd gezet bij de bespotting.

In de doopkapel het raam met het doopvont,  het tweede raam met de verrijzenis des Heren en een raam dat het vormsel voorstelt met de strijder Gods.

In 1959 mag Balendong ook nog een plan voor de rest van het glas-in-lood voor de hele kerk maken. De kosten voor dit ontwerp alleen is f. 500,00 die bij opdracht van de rekening zal worden afgetrokken.

 De bouwinspectie van het Bisdom vind dit alleszins redelijk. Balendong doet een gedetailleerde prijsopgave en de parochie krijgt uiteindelijk de goedkeuring van het bisdom om jaarlijks een bedrag te reserveren uit de voor dit doel beschikbare kasmiddelen. Ook moest in 1962  de opbrengst van het door de gemeente onteigende land in de Hoornse Polder daarvoor worden bestemd.

De kunstenaar Frans Balendong is geboren in Roermond en opgeleid in het atelier van de beroemde F. Nicolas en Zonen waar in Roermond veel beroemde glazeniers zijn opgeleid. In 1932 begon hij een eigen atelier in Haarlem en was actief als glazenier en beeldhouwer.

Balendong heeft ook ramen ontworpen en gemaakt voor kerken in Simpelveld, Haarlem, Gouda, Bennebroek, Akersloot en Heemstede. Van 1929- 1932 was hij in dienst van atelier le Nobel in Haarlem en ontwierp daar de ramen van Vroom  en Dreesman in Haarlem.

De ontwerper Huub Levigne van de 3 grote ramen boven het priesterkoor uit de vorige aflevering van deze serie is een belangrijkere kunstenaar uit die tijd dan Balendong en het is niet duidelijk waarom Balendong de voorkeur kreeg boven Levigne.  

Huub Levigne was, hoewel hij ook schilderde en glas-in-lood ramen maakte , primair graficus. Over zijn leven en werken en de restauratie van zijn ramen in de Joannnes de Doper kerk in een volgende aflevering meer.

PAROCHIEKERK H.JOANNES DE DOPER 3

KUNSTENAAR HUUB LEVIGNE EN DE RESTAURATIE VAN ZIJN RAMEN

 De drie grote glas-in-lood ramen boven het priesterkoor, die in 1948 ontworpen zijn door Huub Levigne en bij atelier Felix in Maastricht gebrandschilderd, moesten in 2001 gerestaureerd worden. De reden was dat de gebrandschilderde tekening op de ramen langzamerhand verdween door inwerking van vocht, condens en vorst. Op veel plekken was de tekening geheel verdwenen (zie detail foto’s van de onthoofding van Johannes).

Oud                                      tekening                          gerestaureerd

Het gerenommeerde glasatelier Oud Rijswijk uit Zoetermeer werd om advies gevraagd. Na onderzoek bleek dat het proces van beschilderen en branden in 1948 niet goed was uitgevoerd. Vlak na de tweede wereldoorlog zijn inferieure brandschilderverven gebruikt en niet op de juiste temperatuur in de oven gebrand. Men ging op zoek naar de originele tekeningen ( kartons genoemd ) en vond deze op de zolder van de kerk.

        OUD                           TEKENING                    GERESTAUREERD                                                                    

 Atelier Oud Rijswijk heeft de originele tekeningen gefotografeerd, de ramen voorzichtig verwijderd, het oude lood vervangen en alle glasonderdelen opnieuw met de hand bijgeschilderd en daarna weer gebrand. Aan de hand van de originele tekeningen kon men de details van de tekening van Levigne weer in oude staat herstellen.

Huub Levigne begon als zestienjarige te werken als graveur bij de aardewerkfabriek Mosa te Maastricht. In 1921 werd hij toegelaten tot het Stadsteekeninstituut te Maastricht, later de Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten, waar hij les kreeg van onder andere Henri Jonas een bekende tekenaar en glaskunstenaar.

 In 1928 ging hij naar de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam , waar hij grafiek studeerde bij J.J. Aarts en monumentale kunst bij R.N. Roland Holst. In 1933 won hij de zilveren erepenning graveerkunst in de wedstrijd om de Prix de Rome.

Huub levigne leefde met zijn Limburgse vrienden in Amsterdam als een Bohemiën en als ze werk verkochten werd dat gelijk weer opgemaakt aan feesten.

Samen met een aantal Limburgse vrienden die als kunstenaar werkten presenteerden ze zich onder de titel "7 Limburgse Jongeren"in het stedelijk museum van Maastricht.

Na een stormachtige periode in Amsterdam en een onbeantwoorde liefde voor de pianiste Tiny Kaiser die hij meermalen portretteerde keerde hij terug naar Maastricht en leerde daar zijn toekomstige vrouw Gré Goossens kennen waarmee hij trouwde en 5 zoons kreeg waarvan 2 tweelingen.

"Huub Levigne was een man van zwart en wit" zegt Jan scheffer terugkijkend op de beginjaren van Levigne's carière, en hij dacht in lijnen en vlakken, dat zie je ook in zijn schilderijen en glas-in-lood ramen. Ook daarin herken je de "puntige stijl".

 Tevens werkte hij als ontwerper voor veel grafisch werk en ontwierp diverse postzegels zoals die van Michiel de Ruiter en Willibrordus.

 Zijn werkzaamheden op het gebied van glas-in-lood concentreren zich in de jaren veertig en vijftig. Hij werkte samen met atelier Felix in Maastricht alwaar ook de ramen van de Joannes de Doperkerk werden vervaardigd.

Hij laat zien dat grafische technieken en glasbewerking zoals hij zelf zegt in elkaars verlengde liggen. Hoewel hij in de leer is geweest bij Roland Holst , blijkt de invloed van de Limburgse “barokke” glazeniers duidelijk aanwezig in de kleurrijke en beweeglijke voorstellingen en de meestal zware grissaillering, waarmee hij plastische effecten bereikt. Dit komt vooral tot uitdrukking in de koppen van zijn figuren in veel van zijn glas-in-lood ramen. 

Veel grafischer van aard is de uit de jaren zestig daterende beglazing van de Amstelveense  H. Geestkerk. Behalve in Nederland heeft Levigne glas-in-lood ramen ontworpen in Amerika en Indonesië.

 In 1950-1972 doceerde hij als hoogleraar grafische vormgeving aan de Jan van Eyckacademie te Maastricht, met als taak een grafische afdeling op te zetten. Tot zijn pensionering bleef hij leiding geven aan de grafische afdeling.

Na zijn pensionering vertrok levigne samen met zijn echtgenoot naar Spanje, alwaar hj tot enkele jaren voor zijn dood in Blanes bleven wonen. Later keerde ze terug naar Maastricht alwaar Huub Levigne op 29 december 1989, op 84-jarige leeftijd overleed.

PASTORIE GLAS-IN-LOOD MET KATWIJKS EN LEIDS WAPEN

In de pastorie zien we in de werkkamer van de pastoor een aantal bovenlichten met zeer decoratieve afbeeldingen en een  tweetal gemeentewapens. Het oude Katwijkse wapen en het Leidse wapen afgebeeld in het midden van twee bovenlichten. Deze zijn door Frans Balendong ontworpen en gemaakt in Haarlem.

Er is niet meer te achterhalen wie indertijd opdracht heeft gegeven om deze beide wapens in de pastorie aan te brengen. Waarschijnlijk is het zo omdat Katwijk onder het Dekanaat van Leiden viel.

Ook in de gang naar de pastorie zien we een aantal glas-in-lood ramen waar in de tussendeur een zeer decoratieve afbeelding van lelies is aangebracht als symbool van de kuisheid.

Ook de ramen naar buiten hebben een decoratief motief in dezelfde stijl als de andere gebrandschilderde ramen.

In de keuken van de pastorie zien we een paar prachtige bovenlichten, met gekleurde randen en een takmotief,  die in het geheel niet passen bij de stijl van de andere glas-in-lood ramen.